De bekende Oostenrijkse psychiater Viktor Frankl (1905-1997) schreef veel over waardigheid. Hij overleefde de concentratiekampen van de Tweede Wereldoorlog en verwerkte zijn ervaringen in zijn boek De zin van het bestaan. Daarin stelt hij dat je, zelfs in de meest verschrikkelijke en onwaardige omstandigheden, altijd een keuze hebt: hoe verhoud je je tot die situatie? Waardig of onwaardig?

Zelfs wanneer alles van je wordt afgenomen, blijft er één vrijheid over: de vrijheid om te bepalen hoe je omgaat met wat je overkomt. Frankl zag van dichtbij hoe gevangenen zich zowel waardig als onwaardig konden gedragen. Ook onder de bewakers zag hij beide kanten: sommigen waren wreed, maar anderen bleken juist menselijk en barmhartig. Hij dankte zijn leven vooral aan die laatste groep.

Nemen we nog de tijd om ons af te vragen of we ons waardig gedragen?

Tegenwoordig lijken we steeds minder stil te staan bij de vraag of we ons waardig gedragen. Onwaardig gedrag en grof taalgebruik zijn aan de orde van de dag en worden steeds vaker als normaal gezien. De snelheid van onze samenleving en de anonimiteit van het internet dragen hieraan bij. Polarisatie en verruwing nemen toe, zeker in het huidige tijdperk van scherpe tegenstellingen. Onwaardigheid dreigt de norm te worden.

Reageer niet meteen – neem de tijd voor waardig gedrag

Volgens Viktor Frankl had zelfs in een concentratiekamp het leven zin. Zelfs daar kon je kiezen voor een waardige manier van leven en omgaan met anderen. Frankl gaf bewust geen strikte definitie van waardigheid, omdat hij geloofde dat ieder mens diep vanbinnen weet of hij zich waardig of onwaardig gedraagt. Wel gaf hij handvatten om ons hierbij te helpen. Want hoe meer mensen zich waardig gedragen, hoe waardevoller onze samenleving wordt.

1. Scheppen vraagt om waardigheid. In alles wat je doet, neem even de tijd om je af te vragen: doe ik dit op een waardige manier?
2. Waardige liefde is diepe verbondenheid. Niet alleen met je partner, maar ook met de mensen om je heen kun je op een liefdevolle en respectvolle manier omgaan. Dit geldt ook voor de natuur en de cultuur waarin je leeft. De samenleving heeft liefdevolle waardigheid nodig.
3. Ook met lijden kun je waardig omgaan. Vroeg of laat krijgen we allemaal met lijden te maken, vaak op onverwachte momenten. Je kunt kiezen om hier op een zorgzame manier mee om te gaan, voor jezelf én voor anderen die lijden.

Waardig gedrag helpt je boven jezelf uit te stijgen

Viktor Frankl wijst ons ook de weg naar waardigheid: via zelftranscendentie. Dit betekent dat je jezelf overstijgt door verbinding te maken met iets groters dan jezelf. Dat kan zijn: de schoonheid van de schepping, de liefde die je geeft en ontvangt, of de zorg voor de wereld om je heen.

Wanneer Frankl spreekt over de zin van het bestaan, bedoelt hij de zin van een waardig bestaan. Hij roept ons op om de tijd te nemen – om onze geestelijke vrijheid te benutten en bewust te kiezen voor waardigheid. Juist in deze tijd is zijn boodschap relevanter dan ooit.

—
Ignace de Haes was docent en loopbaanbegeleider bij de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit. Van vrijdag 19 september 19.30 uur t/m zondag 21 september 2025 begeleidt hij de retraite ‘Wat is de zin van mijn leven?’ Tijdens dit weekend gaan we samen aan de slag in de geest van Frankl. Aan de hand van persoonlijke verhalen, geleide meditaties, wandelingen en reflecties ontdek je niet alleen wat jouw diepere levensdoelen zijn, maar ook waar je nú al zin in hebt om mee aan de slag te gaan. Meer informatie…