Het is een oud grapje. Een jezuďet komt aan in Rome. Hij wil naar de Sint-Pietersbasiliek gaan en vraagt de weg aan een dominicaan. Pater, zegt de dominicaan, ik vrees dat u het nooit zult vinden. Het is gewoon rechtdoor. Je kan dit grapje op verschillende manieren interpreteren. Je zou het als uitgangspunt kunnen nemen voor een reflectie over de verschillende wijze waarop dominicanen en jezuďeten aan waarheidsvinding doen. In deze bijdrage zal ik mij beperken tot datgene waar ik alvast zeker ben iets af te weten, de jezuďtische of ignatiaanse wijze van aanpakken.

In de methode van Ignatius van Loyola staat de onderscheiding van de geesten centraal. Het is een spirituele pedagogiek die thans bijzonder actueel is in de katholieke Kerk. Ze is immers de motor van de synodale dynamiek die paus Franciscus wereldwijd op gang heeft gebracht. Hoe verhouden zich onderscheiding en waarheid? En over welk waarheidsconcept hebben we het, in de context van de ignatiaanse onderscheiding?

In de ignatiaanse onderscheiding gaat het niet zozeer over intellectuele inhouden. Waar of onwaar betreft hier niet in eerste instantie de kerkelijke leer of theologie. Het gaat veeleer over roeping, over prioriteiten, over datgene waartoe de Heer vandaag uitnodigt. Dat kan zijn op een individueel, persoonlijk niveau. Dat kan ook gaan over gemeenschappen, zoals in de huidige synodale dynamiek. Dan spreken we over gemeenschappelijke onderscheiding. Waarheid, in dit perspectief, heeft een uitgesproken persoonlijk, tijd- en plaatsgebonden kleur.

Onderscheiding, in de ignatiaanse betekenis, gaat dus niet in de eerste plaats over nadenken. Ook al heeft de ratio hierbij uiteraard ook zijn plaats. Het gaat veeleer over biddend luisteren. Het gaat over aandacht geven aan datgene wat zich afspeelt in de diepste intimiteit van de persoon, op het niveau van het hart. In het eigen hart, en ook in dat van anderen, als het gaat over gemeenschappelijke onderscheiding. De onderliggende aanname is dat God op een bijzondere wijze spreekt in het hart van de mens. Onderscheiding vertrekt dus van de gevoelens, het meest subjectieve dat er bestaat in de mensenervaring. Eigen aan die gevoelservaring is dat ze niet rechtlijnig is. Het is geen weg waarop je gewoon rechtdoor kan lopen, zoals de kaarsrechte Via della Conciliazione die leidt naar de Sint-Pietersbasiliek in Rome.

Gevoelens hebben iets ongrijpbaar. Ze gaan op en neer. Enthousiasme en weerstand, vreugde en ontmoediging volgen elkaar op. Zo gaat het inderdaad in een mensenhart dat zich opent voor het Evangelie. Dan ervaar je herkenning en oproep. Maar net zo goed inzicht in de het eigen vastzitten en angst voor het onbekende waar God toe uitnodigt. Onderscheiding gaat dan ook in zigzag. Dat heeft iets akeligs want onvoorspelbaar en niet comfortabel. Daar houden de meeste mensen niet van. Tegelijk is het bevrijdend. Het opent de deur op het steeds nieuwe, bevrijdende, onvoorspelbare van God en van zijn uitnodiging naar ons, mensen. De ignatiaanse onderscheiding vertrekt inderdaad van de aanname dat het niet de taak is van de mens om zelf te bedenken wat nu wel of niet belangrijk is. De inzet van de onderscheiding is om te achterhalen waartoe Gods Geest oproept. In laatste instantie staat Hij aan het roer.

Onderscheiden is geen alibi voor blik op oneindig en verstand op nul. Ook de ratio speelt een belangrijke rol. Dit begint reeds bij de voorbereiding. Het is nodig de vraag waaromtrent je wenst te onderscheiden goed te definiëren. Het is nodig inzicht te verwerven in de ruimere context en problematiek. Dit vraagt studie, analyse, overleg. Het verstand is vervolgens ook belangrijk om helder te krijgen in welke richting de gevoelservaring, basis-grondstof van de onderscheiding, wijst. Het verstand laat toe te interpreteren, verbanden te leggen, rode draden te ontwaren in de gevoelservaring die vaak iets chaotisch heeft. In de ignatiaanse onderscheiding gaan hart en verstand dus hand in hand. Elk heeft zijn eigen taak.

Zelf heb ik deze spirituele pedagogiek van waarheidsvinding leren kennen als jonge man. Ik leefde toen voornamelijk vanuit mijn hoofd. Studie, intellect en ratio leken mij de meest betrouwbare wegwijzers naar zin en betekenis in mijn leven. De ignatiaanse spiritualiteit heeft mij, op een verstandige wijze, doen ontdekkken hoe de gevoelservaring mij een veel vervullender weg wees dan datgene wat het verstand mij tot dan toe had weten aan te reiken. Het deed mij, in het bijzonder, op een volstrekt nieuwe wijze Jezus ontdekken en ervaren. In die mate dat de jonge advocaat en wetenschappelijke onderzoeker Het is een oud grapje. Een jezuďet komt aan in Rome. Hij wil naar de Sint-Pietersbasiliek gaan en vraagt de weg aan een dominicaan. Pater, zegt de dominicaan, ik vrees dat u het nooit zult vinden. Het is gewoon rechtdoor. Je kan dit grapje op verschillende manieren interpreteren. Je zou het als uitgangspunt kunnen nemen voor een reflectie over de verschillende wijze waarop dominicanen en jezuďeten aan waarheidsvinding doen. In deze bijdrage zal ik mij beperken tot datgene waar ik alvast zeker ben iets af te weten, de jezuďtische of ignatiaanse wijze van aanpakken. die ik was tot het inzicht kwam dat ik geroepen werd om “gezel van Jezus” ofte jezuďet te worden. Verstandelijk leek dat een problematische keuze. Maar mijn hart wees duidelijk in die richting. Ik was een nieuwe dimensie van de waarheid op het spoor gekomen. Die was onvergelijkelijk meer bevrijdend en levengevend. Dat is vandaag, 35 jaar later, nog steeds zo.

Dit artikel is geschreven door Nikolaas Sintobin sj en verscheen eerder in de kloosterkrant.Nikolaas Sintobin sj geeft een lezing tijdens het symposium ‘Is waarheid iets van het hart, van het verstand of van beide?‘.

Nikolaas Sintobin sj – Internetpastor Nikolaas Sintobin is webmaster van biddenonderweg. org, verderkijken.org, ignatiaansbidden.org en inalledingen.org. Hij schreef meerdere boeken, waaronder Vertrouw op je gevoel, keuzes leren maken met Ignatius van Loyola, 2021 en Levenslessen. Hoe oude wijsheid jouw leven in bloei zet, 2023. Na een korte carričre als advocaat, werd Nikolaas Sintobin in 1989 jezuďet. Hij legde zich toe op ignatiaanse spiritualiteit. Thans is hij voornamelijk actief in de media: TV, radio, het geschreven woord en vooral het internet.