In de verdieping – het dagelijks katern van dagblad Trouw – van begin januari dit jaar las ik over Candice Mama die de moord op haar vader vergaf. Op een toevallige manier kreeg zij als klein kind de foto onder ogen waarop haar vader te zien was die doodgeschoten was door ondergeschikten van De Kock: een felle bestrijder van mensen die zich inzetten voor gelijke rechten van blanken en zwarten in Zuid-Afrika.

Deze ontdekking heeft haar jeugd beheerst en haar vervult van een enorme woede op de moordenaar van haar vader. Toch heeft zij hem vergeven en daarbij speelden de overweging mee dat iemand vergeven iets anders is dan je met hem verzoenen. Dat zou een volgende stap kunnen zijn maar hoeft niet: ‘als je iemand niet vergeeft, dan blijft het trauma elke keer herleven als je er aan denkt en daarmee heb je alleen jezelf’.

Zij vertelt in het interview dat vergeven niets te maken heeft met het goedkeuren van iemands daden, maar dat het erom gaat om dat wat gebeurd is los te koppelen van de hevige emoties die er voor jou mee verbonden zijn: ‘je moet eerst door je woede en verdriet heen’.

Zij leerde zien dat de moordenaar van haar vader slechts een schakel was in het misdadige apartheidssysteem. Op die manier kon zij een onderscheid maken tussen dader en daad en in een ontmoeting met De Kock vraagt ze hem of hij zichzelf vergeven kan, waarop die antwoordt hoe dat zou moeten als je zoiets afschuwelijks gedaan hebt. Dan geeft Candice als antwoord: ‘je moet vergeven om je te verlossen van je eigen pijn. Als je niet meer kwaad bent, verandert alles. Dan komt de vraag wie of jezelf bent zonder je woede, zonder slachtoffer te zijn en zonder gedurig slachtoffer te zijn’.

Je bent meer dan je emotie

Wanneer je nadenkt over wat vergeven nu eigenlijk is, hoor ik deze vrouw een paar heel belangrijke en herkenbare dingen zeggen. Wat mij treft is dat het bij waarachtige vergeving aankomt op het maken van onderscheid: je bent meer dan je woede of je gekwetstheid, ook al zeggen wij dat wij woedend zijn.

Misschien is dat ook wel het geheim achter de woorden van Jezus dat je je vijanden lief moet hebben. Achter een vijand gaat een mens schuil die, net zoals ik zelf, uiteindelijk gezien en geoordeeld wil worden om wie hij is en niet louter en alleen om wat hij gedaan heeft.

Nu is dat natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar de vrouw uit het interview reikt ons eigenlijk de sleutel aan als zij zegt dat vergeven te maken heeft met verlost worden van je eigen pijn, je teleurstelling en je gekwetst zijn. Pas wanneer ik niet met die emoties samenval, ontvang ik de mogelijkheid om weer helder te zien, zowel naar mijzelf als naar anderen. Zo geef je bij het vergeven een ander aan zichzelf terug!

Een prachtig voorbeeld daarvan lezen wij in het Lucasevangelie 5, 18 vv:

Op dat ogenblik kwamen er enige mannen aan die op een bed een verlamde man met zich meedroegen. Zij trachtten hem binnen te brengen en voor Jezus neer te leggen. Maar omdat ze vanwege de menigte geen weg vonden waarlangs ze hem konden binnenbrengen, gingen ze het dak op en lieten hem met bed en al door een opening in het tegeldak midden tussen het volk zakken, voor de voeten van Jezus.

Toen Jezus hun geloof zag, zei Hij: ‘Vriend, uw zonden zijn u vergeven.’ Maar de Schriftgeleerden en farizeeën vroegen zich af: ‘Wat is dat voor iemand, die zo godslasterlijk spreekt? Wie anders kan zonden vergeven dan God alleen?’ Jezus wist, dat zij zo redeneerden en sprak tot hen: ‘Wat redeneert gij toch bij uzelf? Wat is gemakkelijker te zeggen: uw zonden zijn u vergeven; of te zeggen: sta op en loop? Welnu, opdat ge zult weten, dat de Mensenzoon macht heeft op aarde zonden te vergeven’ – en nu sprak Hij tot de lamme – : ‘Ik zeg u, sta op, neem uw bed op en ga naar huis.’ Onmiddellijk stond hij voor aller ogen op, nam het bed waarop hij gelegen had mee en ging God verheerlijkend naar huis. Iedereen stond er versteld van en ze verheerlijkten God; vol ontzag zeiden zij: ‘Wij zijn vandaag van ongehoorde dingen getuigen geweest.’

‘Neem je bed op en ga naar huis’

Het is vooral het besluit van dit verhaal dat mij intrigeert. Jezus zegt tegen de lamme die genezen is dat hij zijn bed moet opnemen en naar huis moet gaan. Hij kan weer thuiskomen bij zichzelf zonder gestigmatiseerd te zijn als een lamme. Ziekte werd in die dagen vaak verbonden met een straf voor zonden, maar ik denk dat het vooral het vertrouwen in de rabbi uit Nazareth is dat een genezende werking heeft.

De vergeving die Jezus aan de lamme belooft, wordt zichtbaar in zijn genezing en dat maakt het hem mogelijk om ‘naar huis terug te keren’, dat wil zeggen weer zichzelf te worden. Als je vergeving ontvangt wordt je dus weer wie je werkelijk bent. Hiermee wordt ook duidelijk wat elders gezegd wordt in het gebed dat Jezus ons leerde: ‘vergeef ons onze schulden zoals ook wij vergeven aan onze schuldenaren’.

In de waarachtige vergeving die mensen elkaar kunnen aanreiken is er niet langer sprake van ongelijkheid alsof degene die vergeeft groter is of boven de ander staat. Mensen die elkaar vergeven zijn voor elkaar ‘zo goed als God’, zij geven elkaar hun eigen gezicht terug. In die zin heeft Candice Mama voortreffelijk verwoord dat de echte vergeving die ik aan iemand geef zowel die ander als mijzelf bevrijdt en verlost en weer maakt tot een mens die een ander beminnen kan om wie hij of zij ten diepste is. Daarom is het zo prachtig dat zij op het eind van het gesprek dat zij met De Kock heeft vraagt of zij hem omhelzen mag. Zij voelde medelijden met hem, met het feit dat hij zichzelf nooit zou kunnen vergeven. De Kock keek haar aan en zei: ‘je vader zou enorm trots zijn op de vrouw die je geworden bent. Het spijt me heel erg’.

Op weg naar huis besefte zij voor het eerst zonder een sprankje twijfel: ‘ja, ik heb hem echt vergeven’.

Leven is opstaan,
elkaar tegemoet gaan,
’n hart om te geven
en haat te vergeven:
het leven is goed.

Henk Jongerius, dominicaan, schrijver, retraiteleider. Op de blogsite van het Dominicanen Klooster Huissen kunt u diverse online retraites terugkijken, waaronder die van Henk Jongerius. Via de nieuwsbrief  van Klooster Huissen blijft u op de hoogte van de aankomende gratis online retraites.  

Foto: Betty van Engelen