bezinning, bezieling, beweging

Kijken met je hele lichaam

Het was fijn om na de lock-down deze zomer weer terug te keren in het klooster in Huissen. De deelnemers zitten in een hele ruime kring en kijken verwachtingsvol naar ons en naar elkaar. We zien elkaar weer, we kunnen weer met elkaar tekenen, uitwisselen, samenzijn! We weten nog niet hoe iedereen de tijd heeft doorgebracht, in verdriet, spanning, of juist in rust en misschien wel helende stilte. Dat zal langzaamaan duidelijk worden. Of niet… Bij het Zen Zien Tekenen richten we ons immers op dat wat er nu aanwezig is, wat er hier om je heen gebeurt. Wat geweest is of buiten deze omringende muren en tuin speelt, laten we zoveel mogelijk achter ons. Althans, dat is ook een deel van de oefening.

Hier zijn we dan. Naast Leo en mij als begeleiders, twaalf mensen die voorzichtig, naar woorden zoekend, vertellen wat hen hier heeft gebracht. Er vallen woorden als: zelfzorg, onbevangen leren kijken, weer rust en ruimte ervaren na deze verwarrende tijd, leren verwonderen. En ook: verbinding proberen te maken tussen de gescheiden werelden van tekenen/creativiteit en van meditatie.

Na deze eerste kennismaking met elkaar gaan we gewoon direct aan de slag. Dat is namelijk de enige manier om erachter te komen wat Zen Zien Tekenen is…doen en ervaren.

Dit keer beginnen we net even anders. Leo geeft als eerste opdracht iets te tekenen uit de levende natuur dat je het laatst in handen hebt gehad. Na het terughalen van je herinnering voor ‘je geestesoog’, tekenen we het beeld dat bij ieder van ons opdoemt. Eerst alleen met je vinger op het blad – om de sensaties die je had toen je bijvoorbeeld het blad of de vrucht in je hand had, opnieuw te beleven. Daarna doen we het nog eens. Nu met je potlood op papier, maar nog wel met je ogen dicht. Tenslotte tekenen we de herinnering terwijl je wel op je papier mag kijken.
Als begeleider is het altijd bijzonder om die eerste ervaringen van mensen te mogen horen. Om te merken dat zo’n eenvoudige oefening vaak al een eyeopener is en een scala aan mooie reacties oplevert. Reacties die in essentie al het verschil tussen ‘gewoon’ tekenen en het Zen Zien Tekenen weergeven.

Bij veel mensen blijkt dan dat tekenen terwijl je op je papier kijkt, afleidt van dat wat je je probeert te herinneren. Het letterlijk her-inneren met de ogen dicht en de vinger op het papier, blijken beter de sensaties weer te geven die het blad, de bloem of de vrucht bij je teweeg hadden gebracht. Door deze te ‘hervoelen’ op het papier, kwamen ook gevoel, geuren en geluiden boven. Doordat we vandaag meer tijd namen voor deze oefening, bleken mensen diepere ervaringen te hebben dan ze zich bewust waren. Worden deze ervaringen dan ergens anders opgeslagen in je lichaam dan alleen in je bewustzijn? Zoiets als het spiergeheugen van een musicus wiens handen het stuk kunnen spelen zodra hij deze op de toetsen zet? Een boeiende vraag die mee zal blijven resoneren deze week.

Bij het Zen Zien Tekenen maken we altijd gebruik van alle zintuigen. We vragen mensen te ruiken, te proeven of op andere manieren contact te maken met de dingen voor je ze gaat tekenen. Daarmee ontstaat een vollediger en diepere ervaring dan bij alleen kijken. Het tekenen daarna is een hulpmiddel om nog langer stil te staan bij dat wat je ziet – of misschien wel voelt. En waarvan je door dit lange verwijlen (wat een mooi passend woord hier!) opeens de schoonheid kunt zien.

Frederick Franck, de grondlegger van het Zen Zien Tekenen zei niet: ‘Bekijk die boom eens goed’. Nee, hij zegt: ‘Wordt zelf die knoestige boom…die koe…die vogel in de lucht…dit toefje gras!’ Vandaag wordt de betekenis daarvan me ineens nog duidelijker. Je hebt alle zintuigen nodig om je te openen, en te worden wat je tekent – er als het ware helemaal een mee te worden.

In haar prachtige boekje ‘Praktische mystiek voor nuchtere mensen’* stimuleert Evelyn Underhill deze vorm van schouwen ook. En ze vraagt zich af wat het voor een ziel zou betekenen als ze een leven kon leiden van directe gewaarwordingen in plaats van dat wat onze hersens er tussen plaatsen aan opvattingen en oordelen: “Het zou betekenen dat we van iedere bloem de volle schok van haar onvoorstelbare schoonheid en pracht zouden ontvangen. Het zou inhouden dat dat de geuren na een wegtrekkende regenbui, het gefluister van de bomen, de diep zachtheid van de vacht van een poesje, en de wrange smaak van zuring op je tong in zichzelf diepgaande, complete en heldere ervaringen zouden zijn die een heldere respons van onze ziel oproepen…”

Deze week oefenen we ons al tekenend om onze opvattingen over de dingen, ons denken erover, los te laten. Terwijl we de gevallen eikels zien, het veertje in het gras tekenen, de kleine rode vuurwantsen, de dode duif, de enorme boomwortels van de beuken in de kloostertuin…, ruiken we de frisse ochtend, horen we het zachte gelach van de andere groepen of lichte gekletter van bestek op borden in de refter en voelen we de enorme ruimte die ons omringt.

En zo werd denk ik voor veel deelnemers en ook voor mij deze retraite een week van diepgaande directe gewaarwordingen: van Zien.


*Het boekje van Evelyn Underhill verscheen in 1911 en is vorig jaar opnieuw uitgebracht bij Berne-media onder de titel ‘Het spirituele leven – mystiek voor het dagelijks bestaan’

Tekening: Mark Schalken – de boomwortels van de oude beuken in de tuin

Nelleke Metselaar geeft  samen met Leo van Vegchel enkele keren per jaar een weekend of een midweekretraite Zen Zien Tekenen in het Dominicanenklooster Huissen

Reacties (1):

  1. Juul

    28 oktober 2020 at 11:30

    Práchtig verwoord… Ik krijg onmiddellijk heimwee. Als deelnemer kan ik alleen maar beamen wat Nelleke beschrijft.

    Beantwoorden

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *