Ik voel me rijk, zegt ze ineens tijdens ons gesprek. En na de pittige lockdown in coronatijd. Haar pensioen ging een paar maanden eerder in dan gepland. Haar geplande afscheidsfeest viel weg. Ineens viel alles stil. Van een hoogleraar volop in het leven was ze opeens lid van de groep kwetsbaren. Een gesprek met een bijzondere vrouw: Liesbeth Woertman, emeritus hoogleraar psychologie.

Liesbeth: ,,Tijdens de persconferentie half maart vertelde premier Rutte dat grote evenementen worden afgelast vanwege het coronavirus. Eerst dacht ik nog dat het wel mee zou vallen. Maar een paar dagen later realiseerde ik me dat mijn afscheid als hoogleraar ook niet door kon gaan. Ik zag er zo naar uit. De universiteit werd opeens gesloten. Er was zelfs geen gelegenheid om persoonlijk afscheid van mijn collega’s te nemen en mijn persoonlijke spullen mee te nemen. In mei was mijn afscheid gepland en ik had mijn afscheidsrede al in mijn hoofd. De avonden in Tivoli in Utrecht rondom mijn boek Je bent al mooi gingen niet door. Alles werd afgelast.

Ik vond het een chaotische en lastige tijd. De eerste weken moest ik echt mijn best doen om niet somber te worden. Er viel heel abrupt heel veel weg. Mijn werk, de ontmoetingen in de bibliotheek in mijn woonplaats, mijn yogales, alles stopte. Ik kon mijn kinderen en kleinkinderen niet zien. Zij wilden niet dat zij ons zouden besmetten. Ik had ineens zeeën van tijd. Het was een ervaring van leegte. Net alsof we midden in het verkeer zitten en alles ineens stilvalt.

Ik voelde me ineens lid van de probleemgroep in de coronapandemie. Ik hoorde er niet meer bij

Tijdens wandelingetjes door mijn woonplaats probeerde ik de mensen die ik tegenkwam steeds met warme ogen aan te kijken. Maar zij keken de andere kant op en liepen heel ruim om me heen. Ze dachten dat ik iets ergs had. Ik voelde me in de hoek gezet.  Ik moest mezelf wel even goed toespreken. Het was een lesje in nederigheid. Toen kon ik tegen mezelf zeggen dat het heel jammer is, maar dat het zo is en niet anders. Ik kon me herpakken en gelukkig prijzen met mijn fijne plek en tuin.

Dor hout

Er was veel angst in die periode. Er ontstond ook een tweedeling tussen generaties, tussen jong en oud. Er werd gesproken over dor hout. Als er keuzes gemaakt moesten worden, bijvoorbeeld over wie er een plek op de intensive care kreeg, kwamen de ouderen niet in aanmerking, omdat zij toch niet meer lang te leven zouden hebben en omdat zij niet meer zouden bijdragen aan de samenleving. De ouderen werden als ding neergezet waarover werd besloten. Het was niet nieuw wat er gebeurde, maar het was wel een pijnlijke uitvergroting.

We weten in het Westen ook niet goed hoe we met ouderen moeten omgaan en wat zij nog kunnen betekenen voor de maatschappij na hun pensioen. Ouderen kunnen nog enorm veel bijdragen. Veel verenigingen en kerken draaien op de inzet van ouderen. Veel ouders kunnen werken dankzij grootouders die oppassen. Dat telt blijkbaar niet. Dan heb ik het nog niet over de wijsheid en ervaring die ouderen hebben.

Maar horen in onze samenleving alleen mensen die bijdragen erbij? We kijken steeds meer alleen naar economische factoren. Ons mensbeeld is versmald tot een mens als economisch wezen, de homo economicus. Als we zo kijken naar mensen, gaan we puur op economische gronden keuzes maken. Wat voor samenleving leven we dan in?

Wijsheid

Ik was in het begin van de crisis blij met de ervaring die ik eerder had opgedaan tijdens mijn leven. Ik was al een paar keer eerder in mijn leven ‘omgevallen’. Ik heb toen geleerd de lastige dingen aan te gaan, moedig te zijn en terug te gaan naar het punt waar je ontrouw bent geworden aan jezelf. Vroeger liep ik er voor weg. Dan voelde ik me slachtoffer of overschreeuwde ik me. Dat hielp niet.

Het is beter als je iets kunt aangaan en accepteren dat het zo is. Dan kun je de lef vinden om je te herpakken en dat is de kortste weg naar herstel.

We zijn geneigd om lastige dingen eerst te relativeren of te maskeren. We laten dan iets anders zien dan er feitelijk is en ook dan je werkelijk bent. Dan wordt je feitelijk ontrouw aan jezelf. Het is beter als je iets kunt aangaan en accepteren dat het zo is. Dan kun je de lef vinden om je te herpakken en dat is de kortste weg naar herstel. Dat is de wijsheid die in de loop van de jaren meer ontstaat. Ik had die wijsheid graag eerder geleerd.

Mocht ik echt oud worden, dan wil ik geoefend hebben om het aan te gaan. Als mijn geheugen of mijn lijf mij in de steek laat, dan zijn er minder hulpbronnen om het aan te gaan dan nu. Ik ben blij dat ik in mijn leven geoefend heb, zo ook deze keer in coronatijd.”

Aalt: ,,Aan het einde van ons gesprek laat Liesbeth me een prachtig schilderij zien. Een portret van een kind met een blik vol verbijstering en kwetsbaarheid. De schilderes (Maija Kulenovic) is geboren in Sarajevo, voormalig Joegoslavië, en heeft de oorlog in haar geboorteland meegemaakt. Het kind is geschokt door hetgeen ze ziet. Ze ziet iets verschrikkelijks, maar kan niets doen. Ze moet zien te leven met wat ze voor haar ogen ziet gebeuren. Ik kan mijn ogen niet van het schilderij afhouden.”

Aalt Bakker, directeur stichting Dominicanenklooster Huissen in gesprek met Liesbeth Woertman, hoogleraar Universiteit Utrecht.