Hoe valt deze uitspraak van de Peruaanse dominicaan en bevrijdingstheoloog Gustavo Gutiérrez (1928) in deze donkere Coronatijd die nu al meer dan een jaar duurt? Welke maatschappelijke gevolgen heeft deze pandemie voor verschillende groepen in onze samenleving, maar ook in Europees en wereldwijd verband? En wat levert dan zo’n uitspraak op? In hoeverre helpt zijn gedachte of is het een zwakke troost? Gutiérrez heeft deze zin niet zomaar opgeschreven. Het is belangrijk te weten in welke samenhang en omgeving dat is gebeurd. Bovenstaande zin is geboren uit de decennialange bevrijdingsstrijd van Peruaanse boeren en van mensen uit heel Zuid-Amerika die in armoede en onderdrukking moeten leven. Gutiérrez wilde hen moed inspreken om de strijd vol te houden, voor henzelf en voor een beter bestaan van de komende generaties. En hij was een van hen, deed mee in hun overlevingsstrijd naast zijn wetenschappelijk werk aan universiteiten waar hij de bevrijdingstheologie stichtte.

Hoop als motor om te overleven en de toekomst als een geschenk. Kan dit ook bemoedigend zijn voor ons in deze crisistijd? Een tijd van persoonlijke beperkingen, minder sociale contacten, van afstand houden tot de medemens. En ook een tijd met grote materiële gevolgen. De economie krimpt, bedrijven moeten sluiten, de horeca is dicht, naast de hele culturele sector, theaters, bioscopen, concertzalen. Terwijl kunst, cultuur, muziek zo troostrijk en inspirerend kunnen zijn. Ja, zelfs kerkelijke vieringen zijn nog maar voor een kleine groep of gaan viraal. En we zitten voor het beeldscherm om met elkaar te vieren en te delen. Überhaupt vinden vele contacten, ook met vrienden en familie online plaats of in hele kleine kring. In tegenstelling tot de door mensen gemaakte onderdrukking van mensen in Peru en in andere arme landen is de pandemie een kwaad dat ons overkomt, een natuurramp. Is dat zo? Niet helemaal. Sommige zeggen dat een van de oorzaken ligt in hoe wij mensen omgaan met de schepping, het milieu verpesten en vernielen, door het overmatige vliegen, autorijden, asfalteren en uitbreiden van onze wegen ten koste van de natuur en ga zo maar door. Dus heeft de mens het er deels ook naar gemaakt.

Corona laat ons de keerzijde van vooruitgang, ontwikkeling, luxe en gemak zien en voelen.

Ook nu blijkt weer dat COVID19 de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter maakt. Binnen een land maar ook wereldwijd. Kijk maar naar de verdeling van de vaccins. De rijkere landen zorgen ervoor dat ze voldoende hebben ingekocht, terwijl de armere landen nog moeten wachten voordat de eerste leveringen binnen komen. Ondertussen zou de crisis ons een ding moeten hebben geleerd: we zijn van elkaar afhankelijk. Alles hangt met alles samen. Als alleen de rijken beschermd zijn tegen het virus en de armen geen kans krijgen om ingeënt te worden, kan de epidemie als een boemerang terugkomen. Dus alleen al uit eigenbelang is het eerlijk verdelen van de vaccins zinvol.

De toekomst ontvangen als een geschenk betekent niet passief afwachten totdat er iets beters langs komt of totdat God het je geeft. Maar zelf in actie komen en er naartoe werken

Hoezo hoop? Dit soort inzichten kan ons de pandemie leren. Maar hoe breng je dat in de praktijk? Hoe krijg je de politiek maar ook individuele mensen zover om daarnaar te handelen? Om te delen en niet alleen aan het eigen belang te denken. Of om weer tijd te maken voor vriendschap en gemeenschap, desnoods online of een-op-een.

Over het algemeen zouden we veel kunnen leren van Corona. Dat we hier in het rijke Westen met minder toe kunnen, minder exotische reizen, minder luxe, minder … En ons weer meer buigen over menselijke contacten en aandacht aan elkaar geven. Slow living, langzaam en met aandacht leven en concentratie op hetgeen ertoe doet tegenover het haastige druk-zijn van de moderne Westerse mens. Maar wat zeg je tegen de mannen en vrouwen met een eigen bedrijf in de Horeca of de eigenaar van een winkel of een zelfstandige met een onderneming die over de kop dreigen te gaan ondanks de ondersteuning van de overheid, die het niet redden en zullen moeten sluiten? En wat zeg je tegen jongeren die geen stageplaats kunnen vinden, die nog nauwelijks onderwijs in het echt hebben gehad en hun medestudenten uitsluitend via het beeldscherm kennen? Die weinig kansen zien om aan werk te komen omdat de desbetreffende sectoren de crisis niet overleefd hebben?

Niet iedereen is bij de zin van Gustavo Gutiérrez gebaat of kan er iets mee. Voor sommigen is ‘de toekomst ontvangen als een geschenk’ inderdaad een goedkope troost. Een dooddoener zoals ook: na regen komt zonneschijn. Of: het leven is één vallen en opstaan. Maar anderen voelen zich gesterkt en zijn optimistisch. Ze zien de toekomst als een geschenk en de crisis als kans voor nieuwe mogelijkheden. Dat maakt hen hoopvol en laat hen nieuwe wegen gaan. Ze vinden creatieve alternatieven. Een stewardess die zich laat omscholen en in de zorg gaat werken. Een ICT’er bouwt websites voor winkels en horecagelegenheden zodat zij hun diensten en producten online kunnen aanbieden. Groene boeren worden (her-)ontdekt door klanten uit hun omgeving die bij hen ecologische groenten en fruit kopen. Jongeren die kansen zien om werk te vinden in de wederopbouw na Corona. En zo zijn er talrijke voorbeelden.

De toekomst ontvangen als een geschenk betekent niet passief afwachten totdat er iets beters langs komt of totdat God het je geeft.

Maar zelf in actie komen en er naartoe werken. Hoop geeft kracht om dat ook te doen, om de toekomst positief te zien, ook in moeilijke omstandigheden zoals nu, zoals bij de boeren in Peru, zoals overal ter wereld. En als het goed is, hoef je het ook niet helemaal zelf te doen, is er steun – hier in het rijke Westen, helaas niet overal ter wereld, is er financiële steun door de overheid – door mensen om je heen, vrienden en vriendinnen, de solidariteit van de gemeenschap. Maak daar gebruik van, vraag om hulp. Je hoeft het niet alleen te doen.

Voor mij is Jezus die de dood overwonnen heeft en op kwam voor armen en kwetsbaren een inspirerend voorbeeld. Naast andere krachtige mensen zoals mijn ouders die na een verschrikkelijke oorlog toch weer de moed hadden om door te gaan en een gezin te stichten en daarmee het leven doorgaven, zoals Nelson Mandela die voor zijn idealen en de bevrijding van zwarte mensen in Zuid-Afrika decennialang in de gevangenis heeft gezeten en heeft volgehouden. En zo zijn er nog velen anderen.

En laat je, als het even kan, niet leiden door angst of het gevoel van ‘Ik kan het niet’, maar door hoop en je eigen vindingrijkheid en talenten.

May your choices reflect your hopes, not your fears. Nelson Mandela

Martina Heinrichs, theologe in dienst van het dominicanenklooster