Ik heb een medebroeder gekend die de bijzondere eigenschap bezat om op het eerste gezicht alles vanuit een negatieve hoek te bekijken. Op hem was de karakteristieke uitspraak van toepassing dat ‘het glas altijd half leeg was’ in zijn ogen.

Ik heb hem wel eens gevraagd hoe dat nu eigenlijk kwam, en naar zijn eigen zeggen was het de oorlog en de hongerwinter die hij had meegemaakt waardoor hij een sombere blik op wat er gebeurde had gekregen.

Er zijn meer mensen zoals hij en wij noemen ze wel eens zwartkijkers: mensen voor wie de donkere kant van gebeurtenissen, andere mensen en het leven zelf bijna als vanzelf het eerst op hun netvlies verschijnt en het kost dan heel wat moeite om de lichte kant van de dingen naar voren te brengen. Dat valt niet altijd mee en misschien is het ook wel een onmogelijke opgave om daar verandering in te brengen, maar het kan je soms wat moedeloos maken, want ten diepste verlangen mensen naar licht!

Humor

Mensen die begaafd zijn met humor, waardoor zij op een onverwachte manier tegen dingen aankijken of met woorden opeens een ander licht laten schijnen op een bepaalde situatie, kunnen een aanwezige spanning doen verdwijnen of oplossen. Ik denk dat dit het geheim van een clown is. Die laat je op een gegeven ogenblik lachen om je eigen belangrijkheid en relativeert zo de ernst van een situatie. In de koningsdrama’s van Shakespeare treedt aan het hof altijd een zogenaamde hofnar op die een spiegeltje bij zich draagt. Wanneer een situatie al te ernstig wordt of mensen zich op een onredelijke manier belangrijk of machtig wanen, houdt hij hen het spiegeltje voor waarin zij geconfronteerd worden met hun gezicht met de bedoeling dat zij zich ervan bewust worden wie zij eigenlijk zijn.

Soms komt ook die ontlading tussen mensen tot stand doordat een kind die functie van clown of hofnar vervult door een opmerking te maken waardoor mensen weer teruggebracht worden tot hun ware gestalte. Mensen die altijd donker tegen gebeurtenissen aankijken, zouden eens naar een circusvoorstelling moeten gaan. Dan kunnen ze tot de ontdekking komen dat wij door onszelf zo belangrijk te vinden en vast te houden aan eenmaal ingenomen standpunten van ons omgaan met elkaar een circusvoorstelling maken, waarin alleen grote prestaties gelden en wij met gefronste wenkbrauwen vooral de ernst van het leven benadrukken.

Ik denk dat zulke mensen heel vaak op een eiland leven en de kans lopen geïsoleerd te raken van anderen en zich in hun eigen dromen groot wanen. Met hen zou ik graag dit prachtige gedicht van Vasalis willen lezen:

In dromen verward

Hij huilt…
Hij huilt, en uit zijn slaap-versteende ogen
springen de tranen: water uit de rots.
De wimpers zijn ermee behangen
zij fonklen op zijn witte wangen
zijn klein gelaat is vast en trots,
hij huilt – en schijnt toch onbewogen.
Hij is alleen, recht zittend in mijn armen,
alleen en in zijn kleine droom verstrikt
in zijn klein land. Ik kan hem niet verwarmen,
hem niet vertroosten als zijn lichaam snikt.
Tot hij ontwaakt en luistert naar mijn zingen
en mijn gezicht bekijkt en plots herkent
en glimlacht, lichtend door de tranen, die er hingen
en met zijn hele ziel mij open toe

Wij horen van een kind dat nog half slapend, bijna versteend in zijn dromenland verkeerd en er wellicht iets verdrietigs heeft meegemaakt. Hij huilt en schijnt toch onbewogen, het is alsof de droom het kind nog steeds in zijn greep heeft en opgesloten houdt, want zijn gezicht is vast en trots. Dat kind staat, in mijn beleving, voor mensen die ik hierboven heb geschetst: mensen die zich afgesloten hebben van anderen en geheel en al in hun eigen wereld opgaan.

Daarom wordt er terecht gezegd dat het kind alleen is, verstrikt in zijn kleine land. Waarom huilt het eigenlijk? Omdat het gestoord wordt in zijn dromen, omdat het die niet los wil laten en er door verstrikt is? Is zijn huilen de pijn van het verloren en alleen zijn? Of is het huilen een begin van het afscheid nemen van dat dromenland, dat niemandsland, dat donkere land?

Wakker worden

Als het kind ontwaakt omdat er gezongen wordt en hij opkijkt, wordt het isolement doorbroken. Hij herkent de moeder en dat tovert een glimlach op zijn gezicht alsof er een licht opgaat dat hem in een nieuwe verbinding brengt, de oorspronkelijke verbinding waardoor mensen weer weten dat er geen echt leven mogelijk is dan dat met anderen. Dat wordt bedoeld met de slotregel van het gedicht ‘met zijn hele ziel mij open toegewend’.

Licht

Wij worden alleen maar teruggeroepen uit het land van het glas dat half leeg is doordat er een ander licht opgaat in ons leven. Of dat nu door een clown gebeurt of door waarachtige humor, het effect ervan is dat je weer bij je ziel terechtkomt, bij je diepste kern. Die roept in elk van ons om ‘toe-wending’, om verbinding met andere mensen die het duister en de geslotenheid van ons leven doen verdwijnen en oplossen in een warme verbinding. In het licht van die verbondenheid met anderen komen wij weer tot het besef waar het in leven echt om gaat. Niet om het grote gelijk, niet om daarvan te dromen in je ivoren toren, maar om de warmte toe te laten die naar je toe wil komen, een mens die je aan het lachen maakt en je eigen belangrijkheid voor een ogenblik doet vergeten.

Het is of er dan een licht opgaat in je leven, onverwacht en als een geschenk, waardoor jijzelf en de mensen om je heen nieuw aan de dag treden! In het donkere getij van het jaar kan dat een verademing zijn, omdat je dan ook kunt lachen om je eigen belangrijkheid en opnieuw weet hebt waar het echt om gaat. In een gedicht van Huub Oosterhuis klinkt het zo:

Boom, je stam was koud en bloot
en in de winter leek je dood.
Komt de zomer vuur en vlam
bloeien rozen aan je stam.
Mens, wat ben je dood en koud
als je niet van mensen houdt.
Zonder liefde vlam en vuur
is je leven kort van duur.
Zonder lachen licht en lied
zonder liefde gaat het niet.
Mensen, leef toch en God weet
vind je liefde bij de vleet.

Henk Jongerius o.p. is Dominicaan, schrijver, retraiteleider. Op de blogsite van het Dominicanen Klooster Huissen kunt u diverse online retraites terugkijken, waaronder die van Henk Jongerius. Via de nieuwsbrief  van Klooster Huissen blijft u op de hoogte van de aankomende gratis online retraites.  

Foto: Betty van Engelen