bezinning, bezieling, beweging

De stem is de spiegel van de ziel

Alfred Wolfsohn was een Duitse jood, die in de eerste Wereldoorlog aan het front vocht. Hij hoorde het schreeuwen van de mannen voordat zij sneuvelden. Dit had veel impact op hem. Hij had verschrikkelijke ervaringen te verwerken toen hij thuis kwam. De stemmen van de stervende mannen en de nare ervaringen lieten hem niet met rust. Hij zocht hulp bij psychologen, etc. maar niemand kon hem helpen. Vooral de herinnering aan de stemmen bleven hem kwellen. Uiteindelijk begon hij die klanken zelf na te doen. Door die klanken zelf te maken, vond hij uiteindelijk rust. Vanuit deze ervaring ontwikkelde hij een praktijk voor stemexpressie.

Op enig moment vluchtte hij vanwege nazi-Duitsland naar Londen, waar hij veel aanhangers kreeg. Na Alfreds dood verhuisde deze ‘groep’ naar Zuid Frankrijk. Roy Hart was de nieuwe leider van dit gezelschap. Hij bracht de theatrale kant mee in de groep en deze stond vanaf toen bekend als het ‘Roy Hart Theater’. Zij kochten een klein dorpje, Malérargues en bouwden hier een nieuw leven op.

Alfred en Roy heb ik niet meer gekend, maar wel een groot deel van de groep. Toen ik voor het eerst naar Malérargues kwam, begin jaren 90, woonden er nog enkelen van de eerstelingen. Ik heb er vele zomers doorgebracht, met de meeste van hen gewerkt en heb er ook twee jaar gewoond. Inmiddels heeft een jongere generatie de regie in Malérargues overgenomen. Een bijzondere tijd, waarin ik een grote ontwikkeling doormaakte. Wat een stem zat er in me! Vóór die tijd had ik drie jaar mime gestudeerd in Parijs, een stille expressie. Nu ging ik van kinderverpleegster via mime naar stem- en zangdocente.

‘Waar we bang voor zijn is soms waar we naar verlangen’

Ik kan meer voorbeelden noemen van mensen, die door hun stem te ontdekken een heel andere weg in zijn gegaan. De kracht en het plezier van de eigen stem via je lichaam ontdekken is heel bijzonder. Er gebeurt in dit proces zo veel met de mens, er ontstaat (zelf)vertrouwen in je eigen lichaam dat niet op woorden berust.

De stem is een ongelooflijk veelzijdig instrument, dat we altijd bij ons hebben. Maar, de stem is ook zeer gevoelig, zoals duidelijk wordt in het  voorbeeld van Alfred Wolfsohn. Gaat het goed met ons, dan hebben we een open stem die vrij klinkt. Gaat het wat minder, dan is dat meteen aan de stem te horen. Denk alleen al aan een telefoontje met een goede bekende, je hoort aan de stemklank hoe het met diegene staat. De klank verraadt ons meestal. Die gevoeligheid van de stem, door onze stemming, maakt dit ‘instrument’ dan ook zo bijzonder en verrassend. Je weet nooit precies hoe het op dit moment gestemd is. Dat is ook een grote kans, die geen ander instrument biedt. Een van mijn leraren vertelde me dat haar beste zangles op een ochtend was, nadat ze de hele nacht gedanst had en niet meer naar bed kon, ‘alleen maar dit wilde’. Haar stem was vrij van alle barrières. Iets vergelijkbaars heb ik zelf ook ervaren. Hoe het ook met je gaat, de stem staat altijd klaar voor verrassingen en kan op de meest ongewone momenten stralen.

Het maakt hiervoor niet uit of je Mozart zingt of een eigen wijsje dat iedere keer anders klinkt, of dat je alleen klanken maakt. Iedereen kan met zijn stem een eigen manier van expressie vinden. Belangrijk is de stem vrij te laten klinken. Veel mensen zingen in een koor, een leuke manier van samen zingen. De eigen stem met een groep te delen brengt veel trillingen teweeg. Het op elkaar afstemmen als de zang meerstemmig is en je eigen stempartij zingen terwijl je andere partijen hoort, zijn uitdagingen die veel genoegen geven.

Wat we vaak vergeten is dat zingen vooral luisteren is. Dit is een valkuil. Meteen mee willen zingen mislukt vaak, luisteren is het geheim. Het gehoor is hierin cruciaal. Mensen die doof zijn kunnen niet zingen omdat ze niet horen, met hun stembanden is niets mis, maar zonder controle via de oren is zingen onmogelijk.

Luisteren is te leren, alle aandacht naar de oren sturen, door de ogen te sluiten

De trillingen die door onze stembanden, beter stemplooien genoemd, ontstaan, bestemmen de toonhoogte. De mond, vooral tong en lippen bepalen welke klinkers en medeklinkers klinken. Onze oren nemen die trillingen op, een signaal wordt aan de hersenen gestuurd. Als we bijvoorbeeld een toon van iemand anders, of van een instrument horen, ervaren de hersenen via de oren deze signalen. Zij sturen dan signalen naar onze stemplooien die zich zo instellen, dat dezelfde klank ontstaat. Tijdens ons ‘klinken’ controleren de hersenen via de oren constant of het ook dezelfde frequentie heeft, is dat niet zo dan stemmen de stembanden zich beter af. Dit proces is heel complex en heeft bij sommige mensen veel tijd nodig. Wie niet dezelfde toon zingt als voorgegeven, heeft meestal niet goed geluisterd. Ook luisteren is te leren, alle aandacht naar de oren sturen, bijvoorbeeld door de ogen te sluiten. Ogen zijn dominant en vragen steeds veel aandacht. De meeste mensen kunnen door te luisteren ook leren tonen en melodieën na te zingen. Dit aspect wordt vaak niet onderkend.

Het muzikale gehoor is verschilt per persoon, de een is er gevoeliger voor dan de ander. Veel inspanning veroorzaakt spanning, zoals het woord al aangeeft. Spanning brengt bij de stem nooit een beter resultaat, concentratie wel. Een ontspannen strottenhoofd en lichaam maakt de klank rijker en aangenamer. Een vrij trillende stem heeft veel boventonen waardoor de stem rond, zacht en warm klinkt. Wij kunnen klinken alsof we in een kapel zingen of in een doofpot. Bijzonder mooi is het de eigen stem in een kerk te horen klinken, de akoestiek van de ruimte draagt veel bij aan de klank. Daarom wordt ook zoveel onder de douche gezongen. De tegels weerkaatsen het geluid en de warme damp doet de stemplooien goed. Kortom, laat je stem horen en geniet!


Frohmut Knie is zangdocente en dirigente.  

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *