Van 10 t/m 13 juni is er een bezinningsmidweek: ‘de zin van het ouder worden’. In deze blog leg ik uit waarom we daarbij de jakobsladder als symbool gebruiken.
In de schilderijen van Marc Chagall zijn veel jakobsladders geschilderd. Ook de schilder Anselm Kiefer gebruikt vaak het symbool van een jakobsladder. In een schilderij leidt de ladder tot boven het schilderij. Op het schilderij zie je puin veranderen in zee en dreigende wolken. Kiefer gebruikt bewust veel symbolen om zijn schilderijen een extra lading mee te geven en het is aan de toeschouwer om die symbolen wel of niet te interpreteren. Kiefer zelf heeft het een en ander gezegd over deze symbolen. Hij gebruikt bewust puin in zijn werk, omdat hij op de puinhopen van de tweede wereldoorlog is geboren. Hij is geboren in 1944 in de kelder van het ziekenhuis in Donauschingen. Het eigen huis werd die nacht gebombardeerd en hij beseft later dat het louter toeval is dat hij nog leeft. In zijn jeugd was zijn speelgoed de ruïnes zelf en als kleine jongen voelde hij zich gelukkig. Hij bouwde met het puin nieuwe gebouwen om daarin te schuilen. Vanuit de ruïne van het leven kan er een nieuw begin starten. Door het oude te bedelven, wordt het nieuwe blootgelegd. Pas door het puin te zien en achter je te laten, kun je de ladder op stijgen.
Kiefer gebruikt niet voor niets de Jacobsladder. In het Bijbelboek Genesis is te lezen dat Jacob een droom heeft en ziet hoe een ladder tot in de hemel stijgt. De ladder verbindt de aarde met de hemel en engelen gaan op en neer langs de ladder en wijzen de weg naar het hogere. Die engelen zie je echter niet bij Kiefer. Hij zegt zelf niet in een hemel te geloven en veel meer betrokkenheid voelt bij Kabbalistische denkbeelden. In het begin van de schepping is alles uit balans geraakt. De mens is nu op aarde om die gebroken schepping te herstellen. Dat is een voortdurend proces waarin iedere handeling en intentie met elkaar verbonden is en invloed heeft op waar je op de ladder staat. Kiefer laat zien dat er hoop is. Na een breuk is er altijd de mogelijkheid op herstel; op puinhopen ontwikkelt zich altijd iets nieuws, waarbij het van belang is om dat vanuit verschillende perspectieven te bekijken. De jakobsladder geeft hoop. Ook bij het proces van ouder worden.
Tijdens de bezinningsdagen gaan we het hebben over het ouder worden en de zin daarvan. Samen met Paul van der Velde heb ik het boekje geschreven: ‘Weg van het onbekende. De zin van het Niet-Weten’. De toekomst is ongewis en kun je in principe niet weten. Om stress over die toekomst te voorkomen is het beter om te kijken waar die stress omtrent het niet weten vandaan komt, zodat je daar beter mee om kunt gaan. Maar één ding weten we wel. We worden elke dag een dag ouder (elke dag een stap dichter bij de dood). Het ouder worden lijkt met donkere wolken en puin omgeven te worden. De zin van het ouder gaan we bekijken aan de hand van de ladder. Waar sta je op die ladder? Wat laat je achter en wat zie je boven je? Wat zijn de perspectieven? Hoe zie je je eigen eindigheid? Hierbij gebruiken we Westerse en Oosterse wijsheden en natuurlijk ook onze eigen ervaringen, immers wij worden ook een dagje ouder en staan ook ergens op de jakobsladder.
Anselm Kiefer is bijvoorbeeld een grote fan van de filosoof Heidegger. Wanneer je in het oog staat van (je eigen) vernietiging kan er iets nieuws opbloeien. Bewustwording van het gegeven dat de mens gaat sterven, is cruciaal om de waarde van het leven te beseffen. De doodsbeleving is bij Heidegger daarom een levensvernieuwende gebeurtenis. De filosofe Arendt daarentegen houdt staande dat de mens elke dag opnieuw geboren kan worden. Elke dag geeft nieuwe hoop en kan een verrassing met zich meebrengen, waar je ook op de ladder staat. Kortom waar staan we op de ladder en zijn er stappen te maken? Daarbij laten we ons inspireren door elkaar en door de wijsheden die de revue passeren.
Dit artikel is geschreven door Ignace de Haes. Samen met Paul van der Velde begeleidt hij de bezinningsweek: De zin van het ouder worden. Hier lees je alles over deze bezinningsweek.
