Beste Catharina,
Vandaag zit ik in te genieten van de natuur en krijg ik zin om jou een brief te schrijven. Was het voor een hedendaagse vrouw, dan had ik je gemaild. Maar ja, jij leefde in de 14e eeuw, dus dan maar een papieren boodschap die met de ‘gewone’ slakkenpost heel wat langer onderweg zal zijn naar Italië dan een bericht via de elektronische snelweg.
Uit een groot gezin
Ik las dat je geboren werd als dochter van de wolverver Jacopo Benincasa, een geachte burger in de Toscaanse stad Siena, tegenwoordig een geliefde vakantiebestemming. Over je moeder wordt nauwelijks iets vermeld, ook al zijn ons veel gegevens uit jouw leven uit eerste hand overgeleverd door Raymundus van Capua, je geestelijke leidsman en biograaf, tevens magister-generaal van de Dominicanen. Wat ik haast niet kan geloven is dat jij het vijfentwintigste kind in jullie gezin was. Tegenwoordig hebben we veel kleinere gezinnen, de vergrijzing slaat toe in Europa. Hoe heb jij je staande kunnen houden tussen al die broers en zussen? Je tweelingzus Giovanna stierf heel jong, een maatje dat je vroeg hebt moeten missen.
Mystiek en engagement
Al vanaf je zevende hield jij je bezig met godsdienst; vooral de devotie tot Jezus en zijn lijden werd de leidraad van je leven. Daar heb ik zelf dan wat meer moeite mee, niet met Jezus, maar met het verheerlijken van zijn lijden. Het christendom heeft het kruis, een gruwelijk martelinstrument, als symbool. Ik ben meer van het vieren van het leven. Daarom is de opstanding van Jezus belangrijk voor me. Na aanvankelijke weerstand werd je lid van de derde orde van de heilige Dominicus. Tussen je zestiende en negentiende levensjaar betrok je een kluis in de bezemkast van je vaders werkplaats. Dat vind ik nou werkelijk heel bijzonder. Jij werd een autoriteit, mensen beschouwden je als heilig. Ze kwamen om naar je te luisteren en je te ondersteunen bij je liefdadige werken: het verzamelen van voedsel en kleding voor de allerarmsten, het bezoeken van gevangenen en het verplegen van mensen met besmettelijke ziektes. Dat jij zo begaan was met het lot van anderen die het moeilijk hadden, spreekt me zeer aan. Volgens mij was dit, en überhaupt je hele levensweg, wel uitzonderlijk voor vrouwen uit de 14e eeuw.
Niet bang voor hoge heren
Want je ging je ook nog met de politiek bemoeien! Eerst met slepende conflicten tussen de steden in jouw omgeving, daarna ook met de wereldpolitiek. Sinds 1309 resideerde de Paus in Avignon en niet in Rome. Vele Franse kardinalen wilden hem daar graag houden. Daar was je het niet mee eens. Jij vond dat de Paus in Rome thuishoort. In 1376 ging jij op reis naar Avignon. Mede dankzij jouw preken aan paus Gregorius XI liet deze zich uiteindelijk overhalen om terug te gaan naar Rome. Wat een doorzettingsvermogen! En bang was je blijkbaar ook niet om de hogere heren toe te spreken! Tegenwoordig zou je wellicht een feministe worden genoemd, in ieder geval een geëmancipeerde vrouw die duidelijk weet wat ze wil.
Helaas pakte jouw plan maar half uit: toen paus Gregorius XI terug naar Rome ging, kozen de kardinalen in Avignon gewoon een nieuwe paus. Dus waren er twee pauzen. Dat was het begin van een periode van pauzen en tegenpauzen waar het concilie van Konstanz (1414 – 1418) pas een einde aan maakte. Dat heb jij niet meer mee mogen maken, wat mij best frustrerend lijkt.
Wist jij trouwens dat er volgens de legende een Pauzin is geweest? Ze heette Johanna en leefde in de negende eeuw. Wel moest zij mannenkleren dragen om zo ver te komen. In de katholieke kerk mogen vrouwen nog steeds niet het priesterlijke ambt bekleden of diacones worden. Officieel mogen ze niet preken of dopen, maar dat gebeurt natuurlijk toch wel. Wat vind je hiervan? Dat moet toch niet kunnen!
Het lijden en de verering van Jezus
Het verhaal gaat dat jij in 1375 in Pisa de stigmata (wonden Jezus) kreeg en dat Jezus in een mystiek huwelijk zijn hart verruilde voor het jouwe. Dat moet je me uitleggen! Zo’n verhaal – misschien hebben de mensen het gewoon verzonnen? – staat heel ver van me af. Heeft dit iets met het verheerlijken van het lijden te maken? Volgens mij kun je ook op een andere wijze dichtbij Jezus zijn en hem volgen. En dat deed jij ook: je inzetten voor de armen en onderdrukten.
Een geleerde vrouw
Veel vrouwen (en mannen) uit jouw tijd konden niet lezen of schrijven, maar jij wel: 381 brieven zijn ons overgeleverd, correspondentie met kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders, maar ook met gewone mannen en vrouwen. Daarnaast schreef je boeken. Je hoofdwerk Dialoog van de goddelijke voorzienigheid uit 1378 gaat – echt Dominicaans – over het zoeken naar waarheid. Verder zijn ons 26 gebeden overgeleverd.
Waardering achteraf
Jij bent niet zo heel oud geworden: 33 jaar. Jouw laatste jaren bracht jij op uitnodiging van Paus Urbanus VI in Rome door waar je op 29 april 1380, verzwakt en verlamd, overleed.
Nog geen honderd jaar later kreeg je erkenning. In 1461 werd je door Paus Pius II heilig verklaard. Later werd je gekozen tot patrones van Rome (1866), Italië (1930) en Europa (1999). In 1970 werd je samen met Teresa van Avila als eerste vrouw benoemd tot kerklerares. Ook ben je Patroonheilige van de Dominicanessen van de Derde Orde, de wasvrouwen van de stervenden.
In ons klooster in Huissen ben je onder de weinige Dominicaanse vrouwen waarnaar een slaapkamer is vernoemd. Er is een Dominicaans ontmoetingscentrum in Amsterdam met de naam ‘Plein van Siena’, geïnspireerd door jou! Daarnaast dragen de Dominicanessen van Voorschoten, Nederland en van King William’s Town (Zuid-Afrika) je naam.
Voor mij als 21e-eeuwse feministisch theologe ben je een voorbeeld van een maatschappelijk betrokken vrouw met een heldere eigen mening, moedig en intelligent, haar tijd ver vooruit.
Met een zusterlijke groet,
Martina Heinrichs
Martina Heinrichs, is theologe in dienst van het klooster, koorzangeres en begeleidster van programma’s. Van zondag 6 december t/m woensdag 9 december 2020 begeleidt zij samen met andere retraite begeleiders het programma ‘op zoek naar’. Afstand nemen en weer op zoek te gaan naar de bron in je leven, maar ook jezelf rust, ruimte en stilte te gunnen.
Lees HIER meer. Enerzijds bepaalt het ritme van het klooster, met haar getijden en maaltijden, de voortgang van de dagen. Daarnaast worden er elke dag een tweetal meditaties aangeboden en teksten uitgereikt, opdrachten of richtvragen mee gegeven die je kunt gebruiken voor persoonlijke verdieping en bezinning. Met een tweetal creatieve workshops benader je al schilderend en schrijvend je zoektocht.
Afbeelding: Beeld ‘The sky is the limit’ van Eugene Terwindt.
Foto: Betty van Engelen
Marie-Thérèse soons
11 november 2020 at 12:02
Beste Martine.
Ben zeer verrast door jouw brief aan Catharina van Siëna.Ben zelf dominicaness v. Neerbosch.
Kan me vinden in jouw brief aan Catharina. Inspirerend !!
Dank
Ben ook in Siena ’n keer geweest.